Az Bilinenler - 7

Süryanilerde çok eski bir gelenek: Hano Qritho

Ortodoks dünyası Paskalya’dan önce 50 günlük oruç tutar. Bu oruç başlamadan bir gün önce yani Pazar günü gençler özel olarak hazırladıkları bir kadın maketiyle ev ev gezerler, gezerken de “Hani Qritho” diye bir şarkı söylerler. Bu şarkıyı dinleyen ev sahipleri gençlere bulgur, yağ ve yumurta verirler.

Bu malzemeyle kilisenin avlusunda geleneksel bulgur yemeği hazırlanır. Avluya toplanan herkese bu yemekten dağıtılır ve müzik eşliğinde oyunlar oynanır. Kalan yemekler köyün muhtaç insanlarına dağıtılır.

Şölenin sonunda kadın maketi parçalanır. Gulyadlı Naftah ve kızının hikayesine dayandırılan bu gelenek her sene yapılır.

Az Bilinenler - 6

TROYA BARIŞI NEDİR?

1988’den ölümü 2005 yılına kadar Troya kazılarını yöneten Prof. Dr. M. Osman Korfmann’ın ölümünden birkaç yıl önce dile getirdiği Troya Barışı projesi şunları kapsamaktaydı:

Siyasette barış. Yakın gelecekte, tarih ve mitoloji zengini Troya’da; konferanslar ve toplantılar düxenlenebilir. Cenevre, Davos, Brüksel, Washington, Camp David yerine, barış görüşmeleri Troya / Çanakkale’de yapılabilir.

Doğayla barış. Bu bölgede örnek olacak bir şekilde geliştirilebilir. Troas Bölgesi, diğer sahil şeritleri gibi giderek artan yoğun yerleşme tehdidi altındadır. 1996 yılında ilan edilen Troya Tarihi Milli Parkı ve 1998 yılında Troya’nın UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınması bu alandaki korumayı sağlamaktadır, ancak bu koruma yeterli değildir. Karamenderes Deltası, göçmen kuşları kuzey - güney rotasında çok önemli olan bir konaklama yeridir. Yoğun tarıma rğmen leylekler, Troas’ta daha önce de olduğu gibi, hâlâ yaygındır. Bu bölge, az rastlanan ve koruma altındaki kuş türleri için koruma alanı işlevi görmektedir. Bir başka amaç ise, Homeros’un İlyada’sında da geçen hâl3a var olan bitki türlerini korumak ya da bazılarını yeniden yetiştirmek olmalıdır. Doğal bir temele dayalı yoğun olmayan bir tarımın geliştirilmesi, desteklenmesi ve özendirilmesi çoğunluğu ilgilendiren bir konu olmalıdır. Made in troya, bölgeye yakın olan milyonluk İstanbul ve izmir kentleri için, ekolojik yöntemle elde edilen tarım ve hayvancılık ürünlerinin yeni adı olabilir.

Kültürde barış. Günümüzde troya kazıları buluntuları, 50’den fazla müze ve koleksiyonlara dağılmış durumdadır. Troya hazinesine ait buluntular 9 farklı yerdedir. Türkiye cumhurbaşkanı ve kültür bakanının ilân ettiği uluslararası standartlardaki büyük müzenin yapımı ile Troya buluntuları sahiplerine şu ilginç teklif yapılabilir: Bu buluntular neden -geçici bir süre için de olsa- bulundukları yere geri dönmesin? Burada yeni, barışçıl ve birleştirici fikirler ve girişimler gereklidir. Böyle bir müze, ekonomik açıdan bakıldığında da önemli olabilir.

Bu üç konunun ana hatları; yani siyasette, doğada ve kültürde barış, “Troya Barışı” fikrinin temelini oluşturmaktadır.

Fotoğraf: M. Osman Korfmann, Troya örenyerinde 2003 yılı Homeros Ödülü’nü Yaşar Kemal’e veriyor.

Kaynak: HOMEROS, İLYADA, TROYA - Rüstem Aslan

Az Bilinenler - 5

Asur bayrağı (Süryani Bayrağı)

Asur halkını kendi yurtlarında ve diasporada temsil etmesi için Asurlar tarafından seçilmiştir.

İlk olarak George Bit Atanus tarafından tasarlandı ve sonrasında Asur Evrensel İttifakı, Asur Ulusal Federasyonu ve Bet-Nahrin Demokrat Partisi tarafından 1971 yılında kabul edildi.

Bayrakta beyaz arka plân ve merkezinde altın renginde bir daire bulunmaktadır. Dört köşeli mavi bir yıldızla çevrilidir. Dört tane üç renkliye sahiptir (kırmızı-beyaz-mavi). Genişleyen dalgalı çizgiler dört yandan merkeze bağlıdır. Demir Çağı ikonografilerinden bilinen Hristiyanlık öncesi Asur Tanrısı Aşur’u Bet-Nahrin Demokrat Parti bayrak merkezinin hemen üzerine yerleştirmiştir.

Merkezdeki altın sarısı güneşi temsil eder. Kendisinden patlayan ve saçılan alevler dünyanın ve yaşayan her şeyin yaşamını sürdürmesini sağlar. Güneşi simgeleyen dört köşeli yıldız toprağı simgeler ve mavi olması sükuneti temsil eder. 

Bayrağın merkezinden dört köşeye yayılan dalgalı çizgiler, Mezopotamya’nın üç büyük nehri olan: Dicle, Fırat ve Zap Suyunu temsil eder. Merkezde küçük olan çizgiler dairenin dışına taştıkça genişlemektedirler. Koyu Mavi Fırat’ı temsil eder. Kırmızı çizgiler cesaret, zafer ve onuru temsil eden Dicle nehridir. Beyaz hat iki mükemmel nehir arasını simgeleyen Zap suyunu temsil eder ve beyazlığı huzuru ve barışı temsil eder.

Kimileri kırmızı, beyaz ve mavi çizgileri dağılmış olan Asurları yurtlarında tekrar bir araya toplayacak olan bir karayolu olarak yorumlamaktadır.

(Kaynak: Vikipedi)

Az Bilinenler - 4

Kuzey Mezopotamya’dan gelip batı ve kuzeybatıya bağlanan önemli ticaret yollarının kesiştiği bir noktada bulunan Harran, Asurlu tüccarların da önemli uğrak yerlerindendi.

Anadolu ve Mezopotamya arasındaki karşılıklı ticaret binlerce yıl hep Harran üzerinden yapıldı.

Harran’da bulunan höyükte yapılan kazılardan elde edilen buluntular MÖ 6000’li yıllara geri gidiyor, yani Halaf dönemine.

Erken Tunç Çağı’nın önemli dini merkezlerinden biri olan Harran bu özelliğini Asur döneminde de korumuştur. Harran’da bulunan Ay Tanrısı Sin’in Tapınağı’nda Hititler ve Mitanniler arasında Güneş Tanrısı Şamas adına bir antlaşma imzalanır.

Belki buraya kadarını biliyordunuz. Bundan sonrası ilginizi çekecek mi bakalım?

Bahsi geçen bu tapınak Akatça E-HUL-HUL (Tanrının evi) diye adlandırılır.

Günümüze gelen belgelerden Asur kralı Asarhaddon’un şehre kendisinin ve iki veliahtının heykellerini diktirdiğini öğreniyoruz.

Asurbanipal ise küçük kardeşlerinden birini ay tanrısının rahibi tayin eder.

Harran’ın çok az bilinen bir başka özelliği de Asur İmparatorluğunun son başkenti olmasıdır. Bazı iddialara göre Ninive’nin düşmesi ile sona ermiyor Asur imparatorluğu. Son kral Asur Uballit kentin stratejik konumu ve Sin kültürünün önemli bir merkezi olması nedeniyle yönetimi Harran’a taşıdı. Tanrı Asur yaşatır anlamına gelen son kralın adı bile ilk kralın adını kullanarak devleti canlandırma çabasının bir parçasıydı aslında. Ama ne yazık ki kendisi son kral oldu ve Babil ve Med askerlerinin kuşatmasıyla şehir MÖ 610 yılında alındı, Mısır’a kaçan kralın bir yıl sonra şehri kurtarma çabaları sırasında öldüğü tahmin ediliyor. Ortadoğunun büyük gücü Asur böyle son buldu.

Güneydoğu Anadolu ve kuzey Suriye’de bazı köylerde görülen konik örtülü evlerin en anıtsalları Harran’dadır. Bu Asur ve Babil döneminden beri bölgede kullanılan mimari bir özelliktir. Asur’un başkenti Ninive’de bulunmuş bir kabartmada ve bir Babil sınır taşında buna benzer yapılar görülmektedir.

Az Bilinenler - 3

986 yılında İtalya’da Carlo Petrini tüm dünyada yankı bulacak bir hareketi başlatır: Slow Food. Bu hareket geleneksel ve yerel yemek ile yeme biçimlerini, yerel ekosistemlerin özelliklerini korumayı hedefler ve teşvik eder.

Hareket çok bilinçli ve organize bir şekilde İtalya gibi yeme içme kültürü olan bir ülkede fast food zincirlerine bir tepki olarak başlar.

1989 yılında hareketin kurucu üyelerinden olan Falco Portinari, Komünist Manifesto’dan sonra yazılmış en iyi manifesto olduğu söylenen Slow Food Manifestosu’nu yazar.

1989 yılında Greve in Chianti’nin eski belediye başkanı Paolo Saturnini’nin vizyonuyla, Slow Food başkanı Carlo Petrini’nin de benimsediği ve Slow Food felsefesini kentsel boyuta, yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla kentlerin kendilerini değerlendirmelerini ve farklı bir kalkınma modeli ortaya koymaları fikrini ulusal boyuta taşıyan Cittaslow (Yavaşşehir) hareketi oluşmuştur.

Tüketim odaklı hayatın insanlara mutluluk ve huzur getirmediği, insanların farklı bir yaşam biçimi aramaları kentsel boyutta Cittaslow hareketini ortaya çıkarmıştır. 

Günümüzde 30 ülkede 241 kente yayılan Cittaslow felsefesi yaşamın, yaşamaktan zevk alınacak bir hızda yaşanmasını savunmaktadır. İnsanların birbirleriyle iletişim kurabilecekleri, sosyalleşebilecekleri, kendine yeten, sürdürülebilir, el sanatlarına, doğasına, gelenek ve göreneklerine sahip çıkan ama aynı zamanda alt yapı sorunları olmayan, yenilenebilir enerji kaynakları kullanan, teknolojinin kolaylıklarından yararlanan kentlerin gerçekçi bir alternatif olacağı hedefiyle yola çıkmıştır.

Türkiye’deki Yavaşşehirler: Akyaka, Eğirdir, Gerze, Gökçeada, Halfeti, Perşembe, Şavşat, Seferihisar, Taraklı, Uzundere, Vize, Yalvaç, Yenipazar.

Az Bilinenler - 2

Bu belki de hemen hemen hiç bilinmeyen, hatta bugüne kadar hiç işlenmemiş bir konu:

Mardin Çalışma Komisyonu olarak Dr. Ahmet Maden ile Mardin Valiliği’nin Mardin Şehir Planı/İl Haritası için çalışırken Gezi Rotaları diye bir bölüm hazırladık. O sırada yaptığımız çalışmadan şöyle bir şey çıktı:

Türkmen Hanedanları dönemine bakarsak, Artuklu’da devlet ve hükümdar eliyle yapılan ilk yapılar daima ana cadde üzerinde. Hanedanın ikincil şahıslarının yaptırdığı yapılar Savurkapı’ya yakın ve kuzeyde. Devlet adamları tarafından yaptırılanlar güneybatıda. Özel şahıslar tarafından yaptırılanlar da güneydoğuda, Şehidiye’nin hemen altında yer alıyor. Hepsi de sur içinde bu arada!

Akkoyunlu devrinde, Artuklu yapıları kullanılmakla birlikte, hanedan kaleye çekilmiş, Kasımiye de sur dışına çıkmış. Tıpkı şu andaki Firdevs Köşkü gibi. Yani tam uçlarda!

Osmanlı devrinde mekânsal bir gelişme olmamış. Ya eski ile idare etmişler ya da ne olduğunu şimdi bilmediğimiz binaları yıkıp, yahut da bahçeleri istimlâk edip Hamidiye Kışlası, Alman Misyonu, İstasyon gibi binaları yapmışlar. Oldukça dağınık ve günü kurtaran yapılaşmalar. Gerçek anlamda şehir içi bir mekânsal gelişme yok!

Son mekânsal gelişme gerçek anlamda Cumhuriyet devrinde olmuş, şehir, başta idari binalar olmak üzere sur dışına taşınarak Yenişehir yaratılmış.

Bu gelişime bakarak Artuklu devrinde şehrin zaten mekânsal olarak belirlenmiş bir şablonu olduğu ortaya çıkıyor, bu da olsa olsa Süryani Devri mekân özellikleri şablonudur. Bu sebeple de Artuklu hükümdarları göze görünür yerde yani ana cadde üzerinde kalıcı bina inşa etmişler. Buralarda zaten Süryani, daha geniş anlamıyla Hıristiyan devri yapılaşması olduğu çok açıktır. Henüz detaylarıyla araştırılmamıştır bu konu.

Buna bakarak şehir planının vazgeçilmez önemi bir kez daha ortaya çıkıyor.

Mardin Şehir Planı/İl Haritası’nda bu konuyu Gezi Rotaları’na taşıdık. Şu anda akademik olarak bu konu üzerine çalışılıyor. Gururluyum!